Nasıl Anlatıyoruz?

Genç Sesler Projesi; çocuk hakları ve çocuk kültürü alanlarında işbirliğini geliştirmek ve çocuk katılımını destekleyen hak temelli bir yaklaşımı desteklemek üzere yapacağı çalışmalarda Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin (BM ÇHS) 6 maddesinin hayata geçmesini destekleyici faaliyetler yapmaya çalışmaktadır. Anlamlı bir çocuk katılımını gerçekleştirmek için bu altı madde projeye bir arka plan sunmakta ve yol göstermektedir.

BM ÇHS’deki bu altı madde ile proje faaliyetleri arasındaki ilişki şu şekildedir:

BMÇHS Madde 12 – Görüşlere Saygı: Tüm çocukların görüşleri değerlidir. Çocukların görüşlerini ciddiye almak Devletin ve yetişkinlerin sorumluluğudur. Bu sorumlulukların hatırlatıcısıyız.

BMÇHS Madde 13 – İfade Özgürlüğü: Çocukların gelişimsel ihtiyaçlarına uygun şekilde kendilerini özgürce ifade edebilecekleri alanların ve araçların mümkün oldukça çoğalmasına ve çeşitlenmesine katkı sağlamaya çalışıyoruz.

BMÇHS Madde 15 – Dernek Kurma: Çocukların bir araya gelerek dernekler, inisiyatifler, girişimler kurmasını ve bu toplulukları sürdürmesini destekliyoruz.

BMÇHS Madde 17 – Bilgiye Erişim: Çocukların doğru ve güvenilir bilgiye ulaşmasının çocuk katılımının önemli gerekliliklerinden biri olduğuna inanıyoruz.

BMÇHS Madde 31 – Boş Zaman, Oyun ve Kültür: Çocukların boş zaman, oyun ve kültürel haklarının savunucusuyuz. Çocuk hakları temelli çocuk kültürü politikalarının hayata geçmesine katkı sunuyoruz.

BMÇHS Madde 42 – Çocuk Hakları Eğitimi: Hem çocuklar hem de yetişkinler için çocuk hakları eğitimi önemli bir ihtiyaç. Bu ihtiyacı karşılamak için çocuklar, STK’lar ve yerel yönetimler gibi bir çok hedef kitle ile çalışıyoruz.

Çocuk Katılımı nedir? bölümünde de bahsettiği üzere çocuk katılımı demek sadece çocuklara görüşlerini sormak değildir. Çocukların görüşlerinin dinlenmesi, dikkate alınması ve karar mekanizmalarına katılmaları demektir. Anlamlı çocuk katılımı, çocukları bilgilendirip onları sürece dahil ederek, görüşlerine ve deneyimlerine saygı duyup onları hak sahibi, eşit birer birey olarak görerek mümkün olabilmektedir.

Çocuk katılımı bir haktır. Bu hakkın hayata geçmesi önce devletin, sonra herkesin sorumluluğudur. Bu hakkın hayata geçmesinde tabi ki çocukların da sorumluluğu olmakla beraber katılım hakkının hayata geçmesi önündeki en büyük engeller genellikle yetişkinlerin algı ve tutumlarından kaynaklı olabilmektedir. Bu nedenle tüm yetişkinlerin; öğretmen, politikacı, belediye başkanı ya da ebeveyn gibi üstlendikleri farklı rollerle de çeşitlenen şekilde sorumlulukları bulunmaktadır.

Peki bir yetişkin neler yapabilir? Nereden başlayabilir?

Kendi algısını fark edebilir, yaklaşımını değiştirebilir, kapasitesini artırabilir;

Öncelikle çocuklara ilişkin algımızı gözden geçirmekle, çocuklarla daha eşitlikçi bir ilişki kurabilmek, anlamlı çocuk katılım süreçleri oluşturabilmek için ihtiyacımız olanları keşfetmekle, kendimizi dönüştürmek, değiştirmek ve somut adım atmak konusunda istekli olmakla başlayabiliriz.Çocukların yetişkinlere seslendikleri “Dinle, anla, önemse! Ben de Varım!” isimli videomuzu izlemek bu konuda adımlar atman için önemli bir neden olabilir. Türkiye’de çocuk alanında çalışan katılımcılarla birlikte gerçekleştirdiğimiz çocuk katılımı eğitimi videosu da kendimizi güçlendirme konusunda fikir verebilir.

Çocuk katılımına ilişkin farklı modellerini araştırabilir, inceleyebilir, bu modellerden yararlanabilir;

Anlamlı çocuk katılımının hayata geçirilebilmesi konusunda bu alanda çalışan uzmanlar tarafından farklı modeller ortaya konulmuştur. Bunlardan biri de Prof. Laura Lundy’nin çocuk katılımı modelidir.  Bu modelde Lundy çocuk katılımı için olmazsa olmaz dört eksenden bahsetmektedir. Bunlar: alan, ifade/ses, dinleyici ve etkidir. Çocukların katılım hakkının anlamlı şekilde hayata geçmesi için çocuklar için uygun ve kendilerini güvende hissedecekleri bir alana, gelişim kapasitelerine uygun seslerini iletmek üzere çeşitli araçlara, yollara, çocukların görüşlerini dikkatlice dinleyecek muhataplara ve çocukların ögrüşleirni ciddiye alınmasına, yetişkin kararlarına etki etmesi gerekir.  Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için Laura Lundy’nin proje kapsamında gerçekleştirdiğimiz çocuk katılımı sempozyumundaki konuşmasının videosunu izleyebilirsiniz.

BM ÇHS’nin maddelerinden ve ilgili genel yorumlarından öğrenebilir;

Çocuk katılımı bir haktır. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin (BM ÇHS) Dört temel ilkesinden biridir ve bu nedenle tüm maddelerle ilişkilidir. Bu hakkın hayata geçmesi için BM ÇHS’deki daha katılımla doğrudan ilgili maddeleri (Madde 5, 12,13,14,15,16,17) ve dört temel ilkeye /şemsiye haklara göz atmak iyi olacaktır. İsveç’te çocuk hakları stratejisti ve eğitmeni olarak çalışan Natalie Engdahl ile çektiğimiz “Hak Temelli Yaklaşım ve Çocuk Hakları” videosu ve “Çocuk Etki Değerlendirmesi nedir” videoları destekleyici bilgiler sunabilir. Bununla birlikte BM Çocuk Hakları komitesi tarafından hazırlanan Genel Yorum 12’de hem çocuk katılımı için gerekli standartları ve evde, okulda, kamusal alanda, acil ve afet durumları gibi farklı mekan ve koşullarda çocuk katılımının hayata geçmesi için önemli ipuçları ve bilgiler sunmaktadır.

Genç Sesler Projesi üretimlerinden ilham alabilir

2015 yılından bu yana Genç Sesler projesinde çocukların seslerinin duyulmasını desteklemek üzere İsveç ve Türkiye’de bu konuda çalışma yapan kişi ve kurumlarla bir araya geliyoruz ve ilham olması için çeşitli videolar hazırlıyoruz. Genç Sesler projesini BM ÇHS’nin 6 maddesine odaklı çalışmalar yürütmektedir. Biz bu altı maddenin anlamlı bir çocuk katılımını desteklediğini düşünüyoruz. Aşağıda bu altı maddeyi ve bu altı maddeye ilişkin çocuk katılımını desteklemek üzere neler yapılabileceğini videolar üzerinden sizlere anlatmak istedik.

BM ÇHS 12. Madde Görüşlere Saygı:

Bu madde sözleşmenin şemsiye haklarından biridir ve çocuk katılımının hukuki dayanağının omurgasını oluşturduğu söylenebilir. Özellikle karar süreçlerine çocukları dahil etmek bu maddenin hayata geçmesinin gerekliliklerinden biridir. İsveç’ten bir çocuk ombudsmanının “Çocukları Nasıl Dahil Ediyoruz?” sorusuna verdiği yanıtı içeren videomuz ilginizi çekebilir. 

BM ÇHS 13. Madde İfade Özgürlüğü:

Çocukların kendilerini güvende hissederek özgürce kendilerini ifade edebilmeleri ve seslerini çeşitli araçlarla duyurabilmeleri gerekmektedir. Türkiye’den “Parlayan Çocuklar Dergisi” ve “Söz Küçüğün Radyo Programı” deneyimleri ve İsveç’ten “Fanzingo” deneyimine ilişkin videolarımız ilham verici olabilir.

BM ÇHS 15. Madde Dernek Kurma, Toplanma ve Örgütlenme:

BM ÇHS’de en az bilinen ve çoğu zaman da şaşırtan maddelerden olan çocukların dernek kurabilmesi, kendi topluluklarını oluşturabilmesine dair bu madde konusunda çalışmalar oldukça kısıtlı. İsveç’te bir çocuk örgütlenmesi olan Albyrådet videosu ve Türkiye’de lise düzeyinde öğrenim gören çocuklarla işbirliğinde çocuklara yönelik etkinlik düzenlemeye ilişkin video bu konuda adım atmayı destekleyebilir.  

BM ÇHS 17. Madde Bilgiye Erişim:

Çocukların kendi görüşlerini oluşturmalarına katkı sağlayacak en önemli şey doğru, güvenilir ve kendi gelişim kapasiteleri ile uyumlu bilgiye erişim olanaklarına sahip olmalarıdır.. İsveç’te çocuklar için bir haber kanalı olan Lilla Aktuellt deneyimi ve farklı bir kütüphane ortamına sahip Tiotretton deneyiminden esinlenerek çocukların bilgiye erişimi için farklı çalışmalar planlanabilir.

BM ÇHS 31. Madde Boş Zaman, Oyun ve Kültür:

Çocukların dinlendikleri, oyun oynadıkları, çeşitli sanat ve kültür faaliyetlerine katılabilmeleri çocukların kendi kültürlerini oluşturmalarına ve kendi seslerini duyurmalarına olanak sağlamaktadır. İsveç’teki çocukların yaratıcılıklarını artırarak, kendi hikayelerini yazma deneyimlerini yaşadıkları Berättarministeriet,  her yaştan çocuğa uygun, çocukların gündemlerini konu eden tiyatro oyunları sergileyen Unga Klara ve çocuk kitaplarının çocuğun güçlenmesine katkı sağladığını anlatan “Burada Çocuk Büyüyor” sergisi videoları çocuk kültürünün güçlenmesi için zihin açıcı olabilir.

BM ÇHS 42. Madde Çocuk Hakları Eğitimi:

Çocukların kendi haklarını, yetişkinlerin de çocukların haklarını savunması için hem çocukların hem de yetişkinlerin çocuk haklarını öğrenmeleri gerekmektedir. Çocuklarla ve yetişkinlerle çocuk haklarını konuşmak, bu konuda farklı  araçları kullanmaya ilişkin projemiz kapsamında “Çocuk hakları, eğitim ve çocuk kitapları” isimli panel, İzmir’de çocuklar ve öğretmenlerle yaptığımız atölyeler ve 20 Kasım nedeniyle çocuklarla yaptığımız çeşitli çocuk hakları ve sanat atölyeleri yeni fikirler oluşturmanıza yardımcı olabilir.